Zbigniew Mikołejko: We władzy wisielca, t. 2: Ciemne moce, okrutne liturgie

838- Mikolejko2_okladka_TOM2_CYFRA.inddZbigniew Mikołejko: „We władzy wisielca, t. 2: Ciemne moce, okrutne liturgie”, słowo/obraz terytoria,  Gdańsk 2014.

 

Zbigniew Mikołejko w pięknie wydanym przez wydawnictwo słowo/obraz terytoria tomie drugim historii o Wisielcu (choć jak sam we Wstępie zaznacza, można traktować tę książkę całkowicie niezależnie, podobnie jak znajdujące się w niej poszczególne rozdziały) kontynuuje opowieść o przemocy powtarzalnej i odnawialnej w kulturze zachodu: o krzyżu, szubienicy, stryczku, które to sankcjonują siłę władzy.

Snuje zatem profesor opowieść o karze przez powieszenie, tym obrzędzie grozy, mrocznym rytuale, który staje się spektaklem. Skazaniec i  kat to aktorzy. Widownią jest gawiedź, lud, który przyszedł obejrzeć widowisko. Wieszani to przestępcy, wieszane są wiedźmy, ci, co zagrażają władzy, a i filozof zawiśnie na stryczku:

„Zaiste – nikt się nie poznał na wieszaniu wielkiego metafizyka Panglossa, łącznie z nim samym i z katem” (s. 349).

No chyba, że sam Voltaire – autor dzieła „Kandyd (powiastka filozoficzna)”, czy, jak dodaje Mikołejko, Jan Potocki w swoim: „Rękopisie znalezionym w Saragossie” (s. 352).

Ach, ileż to owoców wydało „Drzewo  Tyburn”!

„(…) Tyburn Tree, 'Drzewo Tyburn’, miejsce straceń, straceń zawsze widowiskowych, zdrajców i największych wrogów monarchy, męczenników religijnych, a także najgłośniejszych zbrodniarzy. Oczywiście było to również miejsce kaźni dla pospolitych złoczyńców. I szacuje się, że od XII stulecia po rok 1783 zawisło tutaj, według rozmaitych obliczeń , jakieś czterdzieści – sześćdziesiąt tysięcy ludzi. (…). Nazwa 'Tyburn’  stała się więc niejako imieniem, synonimem, czy też eufemizmem kary śmierci (…)” (s. 104 – 105). 

Owo drzewo rozciąga swoją moc, jest ponadczasowe, ponadepokowe, będzie trwało zawsze. Moc jego dosięga w  1946 roku na Biskupiej Górce oprawców z obozu w Stutthof  (s. 329 – 331), których powieszono na widoku tak, by ich zarazem i ukarać, i pohańbić. Czyż nie jest to symboliczne? Oto uciśnieni dokonują aktu sprawiedliwości. Jak bardzo zło nas zaraża, jak łatwo zamienić się rolami?

„To jeszcze nie koniec…

Czyż nie przeraża was i nie nawiedza we snach wilcze, beznadziejne zbratanie samobójców i owadzi, napowietrzny taniec wisielców?

A jeśli…”  (s. 459) (Sic!)

Czarownice, czarodziejki, wiedźmy, kusicielki, kobiety z Salem,  jak ci wszyscy wojownicy czystości, sprawiedliwości i moralności  Was rozpoznawali/rozpoznają? Otóż, kobiety parające się „czarną magią”, szanowni Czytelnicy, trzymają  „chowańców”, czyli innymi słowy  domowe, oswojone zwierzęta,  które uważano za „innobyty”. Ów  przesąd, jak się dowiadujemy, ukształtował się jeszcze w wiekach średnich i długo dobrze trzymał się w Europie i na Wyspach  (s. 252). Sama zaś legenda wiedźm w Koronie Brytyjskiej:

„(…) budowana była w dobie wczesnej nowoczesności ponad  konfesyjnymi podziałami i upowszechniana – w czym protestantyzm angielski miał swój niemały udział – na wszystkich poziomach kultury, od elitarnej po ludową, we wszystkich podstawowych nurtach chrystianizmu zachodniego (ale także w prawosławiu) i w niemal wszystkich odmianach piśmiennictwa schyłku wieku XV i początków XVI stulecia” (s. 239).

A jak zwalczać  rzucające złe uroki? W tym każdemu pogromcy czarownic pomagały takie klasyczne pozycje jak : „Młot na czarownice” (s. 244) czy dzieło Jakuba I Stuarta pt.: „Demonologia” („Daemonologie, In Forme of a Dialogie, Divided into three Bookes”) (s. 245).

A kiedy era Rozumu zaczyna się panoszyć i kształtuje się wiedza o anatomii człowieka, och, jakże przydatne okaże się ciało Wisielca! Zapotrzebowanie było tak duże, że co niektórzy medycy, decydowali się, jak czytamy, do płacenia typom spod ciemnej gwiazdy za dostarczenie zwłok. W tym czasie sądy nie tylko karały śmiercią. Więcej karały oddaniem zwłok akademikom.  A ci wykorzystywali je do przeprowadzania eksperymentów  z elektrycznością i galwinistycznych cudów.  Rezurekcje, w rodzaju Łazarzu wstań (s. 413) – owe,  popkulturowe, powiedzielibyśmy, seanse Galvaniego Aldiniego (s. 414), na które drzwiami i oknami ściągały tłumy spragnionej sensacji gawiedzi, wymagały wszak trupa, aby móc go następnie ożywić (s. 414 – 416).

I tak podążamy za parającymi się czarną magią kobietami, za wisielcami, za trupami. Przeglądamy dzieła literackie, dokumenty, statystyki, spoglądamy na drzeworyty, obrazy i rzeźby.  Spoglądamy na przemoc, która jest zawsze i wszędzie; przemoc, która jest odnawialną i powtarzalną siłą i emocją (sic!).  Przemoc, która zniewala i która każdego może opętać. Tom drugi tak, jak i pierwszy powala erudycją Zbigniewa Mikołejki, jego słowem, faktami, analizą literacką, ilustracjami.  Przeraża i zachwyca. Groza i tremendum panoszą się, wyskakują z każdej karty.  Trzeba się zatrzymać, zastanowić, zapytać.

***

O pierwszym tomie pisałam tutaj.


Opublikowano

w

,

przez

Komentarze

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *